Velen die zichzelf als links beschouwen, hebben de filosofische ideeën losgelaten die cruciaal zijn voor elk links standpunt: een verbintenis tot universalisme, een geloof in de mogelijkheid van vooruitgang, en een stevig onderscheid tussen macht en rechtvaardigheid. Deze ideeën zijn met elkaar verbonden en hebben hun wortels in de veel verguisde Verlichting. Want de gangbare opvatting heden ten dage is dat de Verlichting racistisch, eurocentrisch en kolonialistisch was.
In de Van der Leeuw-lezing laat Susan Neiman zien dat juist de Verlichting de kritiek op het eurocentrisme en kolonialisme heeft uitgevonden. Aan de hand van enkele filosofische teksten en historische gebeurtenissen toont ze hoe de onjuiste opvatting van de Verlichting kon ontstaan. Het huidige links heeft zichzelf hierdoor concepten ontnomen die cruciaal zijn om weerstand te bieden aan rechtse tendensen. Door te laten zien dat de Verlichting streed voor emancipatie en waardigheid, kunnen we niet alleen het echte universalisme dat zij voorstond nieuw leven inblazen, maar ook tonen hoe menselijke waardigheid en menselijke verschillen met elkaar te verzoenen zijn.
Kijk hieronder de lezing van 2022 terug:
Susan Neiman
Susan Neiman is directeur van het Einstein Forum in Potsdam. Ze werd geboren in Atlanta, Georgia, studeerde filosofie aan zowel Harvard als de Freie Universität Berlin, en was hoogleraar filosofie aan Yale en de Universiteit van Tel Aviv. Haar boeken, vertaald in vele talen, zijn onder andere Slow Fire: Jewish Notes from Berlin, The Unity of Reason: Rereading Kant, Evil in Modern Thought, Fremde sehen anders, Moral Clarity: A Guide for Grown-up Idealists, Why Grow Up?, Widerstand der Vernunft. Ein Manifest in postfaktischen Zeiten and Learning from the Germans: Race and the Memory of Evil. Tevens publiceerde zij meer dan honderd essays en was zij onlangs Tanner Lecturer aan de Universiteit van Cambridge en Gifford Lecturer aan de Universiteit van Edinburgh.
Johan Fretz
In tijden van grote sociale en economische ongelijkheid, zou je een grote heropleving verwachten van links, maar het tegenovergestelde blijkt waar. We blijven vastzitten in een discours van valse tegenstellingen, waar zaken die met elkaar verweven zouden moeten zijn tegenover elkaar worden geplaatst. Het gevolg is een versplintering en apathie die we ons niet langer kunnen veroorloven. Dat het neoliberalisme te ver is doorgeschoten, valt inmiddels niet meer te ontkennen en wordt door steeds meer mensen erkend. Er wacht ons een koude winter. De aardverschuivingen op het gebied van geopolitiek, de ferme en onbevreesde bevraging van oude normen door een nieuwe generatie, en de steeds zichtbaardere verwoestende effecten van onze behandeling van de planeet, dwingen ons om de handschoen op te pakken en voorbij de platgetreden kaders die ons al te lang gijzelen, het initiatief weer in handen te nemen en een nieuw narratief neer te zetten. De kern van dat nieuwe verhaal ligt het terugkapen van een verloren waarde: fundamentele vrijheid.
Johan Fretz (1985) is schrijver, en columnist voor Het Parool. Zijn tweede roman, Onder de Paramariboom, won De Boekhandelsprijs 2019 en wordt verfilmd. Recent debuteerde hij ook als documentairemaker, met What's Left, in co-regie met Juul Op den Kamp. Zijn nieuwe boek, een samenstelling van tien jaar columns, essays en verhalen, Met Vriendelijke Groet, verschijnt op 26 oktober
Alicja Gescinska
De kwaliteit van een democratie hangt af van de kwaliteit van het politieke en publieke debat, en voor een goed debat is het van groot belang dat de termen die gebruikt worden duidelijk en helder zijn. Helaas wordt het huidige debat gedomineerd door termen als 'links', 'rechts', 'progressief', 'conservatief', 'woke', 'politiek correct', maar het blijft onduidelijk wat er precies mee bedoeld wordt. Vaak worden deze begrippen als labels gebruikt en daarmee als excuus om niet verder te hoeven denken, om ideeën van andersdenkenden niet verder te hoeven wikken en wegen. Ze zijn bedoeld om iets of iemand een stempel te geven, en dan in een hokje weg te steken. In haar lezing pleit Alicja Gescinska voor een kwalitatief debat en zoekt zij naar een antwoord op de vraag: hoe kunnen we het debat uittillen boven de gemakzuchtige labels?
De in Polen geboren schrijfster Alicja Gescinska is een van de meest vooraanstaande filosofen in Belgie. Zij schreef onder andere het meermaals bekroonde boek De verovering van de vrijheid, verschillende filosofische essaybundels, de roman Een soort van liefde (2016) en de dichtbundel Trojaanse gedachten (2020). Voor Canvas maakte zij de filosofische televisiereeks Wandelust. Deze zomer werd Alicja Gescinska door Koning Filip benoemd tot Commandeur in de Leopoldsorde.